İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
Halk edebiyatının; anonim halk edebiyatı, aşık tarzı halk edebiyatı ve tekke-tasavvuf edebiyatı olmak üzere üç alt kolu vardır. Bunlardan tekke-tasavvuf edebiyatının kendine has nazım türleri bulunmaktadır. Bu yazımızda tekke tasavvuf şiiri nazım türlerinden biri olan deme hakkında bilgi verecek, “edebiyatta deme nedir?” sorusuna örneklerle yanıt vereceğiz.
Demenin Genel Özellikleri
- Deme, Alevilik tarikatından olan tasavvuf şairlerinin hareketleriyle ilgili temaları işlemelerine denir. Bu şiirler Alevî tekkelerinde, tören sırasında, makamla ve sazla terennüm edilirdi.
- Alevîlik; bilindiği üzere, şehir tarikatı olan Mevleviliğin karşısına geçen; Türkçü, halkçı özellikleri taşıyordu. Türk halkı, Ali’nin varlığında yiğitliği, özgürlüğü, doğruluğu buluyor, ozanlarımız onun için en içli türküleri söylüyor; Muhammet’le Ali’yi birleştirecek kadar ileri gidiyorlar, Ali’yi tüm din ulularının üstünde görüyorlardı. Demelerin çoğu bu görüş doğrultusunda kaleme alınmıştır.
- Demelerin en ayırıcı özelliği de buna dayanmaktadır. deme türünde yazılmış bir şiirde Hz.Ali’nin adı sıkça geçer.
Deme Örnekleri
Tekke tasavvuf edebiyatı nazım türü deme hakkında örnekler aşağıda verilmiştir.
Örnek-I
Güzel âşık çevrimizi
Çekemezsin demedim mi
Bu bir rıza lokmasıdır
Yiyemezsin denirdim mi
Yemeyenler kalır naçar
Gözlerinden kanlar saçar
Bu bir demdir gelir geçer
Duyamazsın demedim mi
Bu dervişlik bir dilektir
Bilene büyük örnektir
Yensiz yakasız gömlektir
Giyemezsin demedim mi
Çıkalım meydan yerine
Erelim Ali sırrına
Can u başı Hak yoluna
Koyamazsın demedim mi
Âşıklar kara bahtl’olur
Hakk’ın katında kutl’olur
Muhabbet baldan tatl’olur
Doyamazsın demedim mi
Pîr Sultan Abdal şâhımız
Hakka ulaşır râhımız
On ik’imam katanınız
Uyamazsın demedim mi