İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
Toplum hayatında önemli yer tutan ve tarihî önem taşıyan savaş, göç, doğal afet, yangın gibi olayları manzum olarak anlatan anonim ürünlere destan adı verilir. Destan sözcüğü Yunanca “epope” kelimesinden gelir.
Destanların Özellikleri Nelerdir?
- Sözlü edebiyat ürünleridir.
- Olağanüstü ile gerçeği, efsane ile tarihi kaynaştırarak abartılı bir şekilde anlatır.
- Aklın ve bilimin hâkim olmadığı mitolojik çağlarda ortaya çıkmıştır.
- Destanlar, milletlerin hafızasında, derin izler bırakan olaylar, kahramanlarla ilgili efsaneler ve mitolojik hikâyeler işlenir.
- Bilinmeyen bir zamanda oluşmuş ve ağızdan ağza yayılarak oluşmuştur.
- Milletlerin edebiyatını oluşturan şiirsel ve tarihsel ilk anlatı biçimleridir.
- Epik şiirin en eski örnekleridir.
- “Olay örgüsü, kişi, zaman ve mekân” destanın yapısını oluşturur. Bu nedenle manzum yazılmasına rağmen olay çevresinde gelişen metinler içinde yer alır.
- Olaylar ve kişiler olağanüstü özelliklere sahiptir.
- Kahramanlar; lider ve kurtarıcı rolündedir, genellikle tip formatında sunulur.
- Toplumun dinî, millî ve kültürel özelliklerini yansıtır.
- Zaman ve mekân, en belirsiz unsurlardır, bunların gerçek coğrafya ve tarihsel zamanla ilişkisi zayıftır.
- Genellikle manzumdur, nadiren de olsa nazım-nesir karışık olanlar da vardır.
- Bazıları, günümüze düz yazı şeklinde ulaşmıştır.
- Tarihî olayları işlediğinden “tarih” bilimiyle ilişkisi olsa da abartının fazla olması nedeniyle güvenirliği azdır.
Destanların Oluşum Aşamaları
Destanlar üç aşamada oluşur:
1. Çekirdek (doğuş): Destana konu olan olay ya da kahramanın ortaya çıktığı aşamadır.
2. Yayılma: Olay veya kahramanın uzun zaman dilimi içinde kuşaktan kuşağa anlatılarak halkın ortak ürünü haline geldiği aşamadır.
3. Derleme (yazıya geçirme): Destanın, uzun zaman diliminden sonra güçlü bir şair tarafından derlenip manzum olarak yazıya geçirildiği safhadır. Derleyici şair, destanın yazarı değil sadece olayları toplayıp bir araya getiren kişidir.
Destan Çeşitleri Nelerdir?
Destanlar ikiye ayrılır:
Doğal Destan: Çekirdek, yayılma ve derleme aşamalarını tamamlayıp bir şair tarafından yazıya geçirilen anonim destanlardır. Kendiliğinden oluşur, yazarı yoktur, derleyicisi vardır.
Yapay Destan: Bir şairin, toplumu etkileyen bir olayı destan kurallarına göre manzum biçimde yazmasıyla oluşan destanlardır. Doğal destanların sahibi millet iken, yapay destanların sahibi tek bir kişidir, destanın yazarıdır.
Türk edebiyatı destan açısında oldukça zengindir. Gerek İslamiyet öncesi gerekse İslamiyet sonrası döneme ait birçok destanımız bulunmaktadır.