Edat (İlgeç) Konu Anlatımı

• Yüklemlerden sonra kullanıldığında yüklem durumundaki eylemin gerçekleşme olasılığının bulunduğunu, gerçekleşmesinin yakın olduğunu anlatır.

⇒ Taş duvarlar, üzerimize yıkılıverecek gibi.
⇒ Yağmur artık kesilecek gibi.

• Bir adla birleşerek bir başka adı niteleyen sıfat öbeği kurar:

⇒ tazı gibi çocuk
⇒ kömür gibi göz
⇒ selvi gibi boy
⇒ inci gibi diş

• “Gibi” edatı, ek alınca ad olur.

⇒ Onun gibisini hiç görmedim.

• “si, -msi, -ce” gibi sıfat türetme ekleri, “gibi” nin yerini tutabilir:

⇒ Ahırımsı bir yere götürdüler kurbanlık koyunları.
⇒ Uzanmış dalca bir boyunla selviyi andırıyordu yari.

NOT: “Gibi” sözcüğü benzerlik ilgisi kurarken yüklemin anlamını etkiliyorsa belirteç öbeği oluşturur. Belirteç öbeği oluşturduğunda cümleye:

a) “-e yakışır biçimde” anlamı katar.
⇒ İnsan gibi yaşayayım kendimi vere vere.

b) “Sanma, tahmin etme” anlamı katar.
⇒ Bana kızacak gibi bakıyor.

c) “Bir şeyi yapmadığı halde yapıyormuşçasına davranma” anlamı katar.
⇒ Konuşanlara kızıyor gibi göründü; ama yanıldığımı anladım.

ç) “Bir duruma yaklaşma” anlamı kadar.
⇒ Ölecek gibi hissettim kendimi.

d) “Hemen, o anda” anlamı katar.
⇒ Soruları kaptığım gibi girdim içeri.

KADAR

• Kavramlar arasında “eşitlik ilgisi” kurar.

⇒ Senin kadar ben de bilirim bu konuyu.
⇒ Deli Hasan, şu çınar kadar kocaman bir adam, şu çınarın kolları kadar da kolları var.

• Eşitlik ilgisinden tümüyle sıyrılmadan “benzerlik ilgisi” kurar.

⇒ Cennet kadar güzel vatanım var.
⇒ Avuç içi kadar kasabada yaşıyoruz.

• “e” durum eki almış sözcüklerle birleşerek yer ve zaman yönünden “bitiş ilgisi” kurar.

⇒ Sahile kadar hiç konuşmadan yürüdük onunla.
⇒ Saat üçe kadar çalıştı.

• “Yaklaşıklık ilgisi” kurar.

⇒ Üç saat kadar bahçede bekledim onu ama gelmedi.
⇒ Yüz kadar ağacın yandığı açıklandı dün geceki yangında.

• Başka sözcüklerle birleşerek sıfat ya da zarf öbeği kurar.

⇒ Bacak kadar çocuk (sıfat)
⇒ Kendini bu kadar yorma. (zarf)

• Ek alarak kullanılınca ad görevi üstlenir.

⇒ Onun gibisini hiçbir yerde görmedim.
⇒ Bu kadarı bize yetmez.

SANKİ

• Bu edat cümleye olumsuzluk anlamı kattığı gibi üstü kapalı bir benzerlik ilgisi de kurar.

⇒ Sanki ben olmasam bu işi yapabilecekti.
⇒ Her yer ıslak sanki yağmur yağmış.

• “Gibi” edatıyla birlikte kullanıldığında anlatım bozukluğu olur.

⇒ Sanki her şeyi biliyor gibi. (Aynı anlama gelen sözcüklerin bir arada kullanılmasından doğan anlatım bozukluğu vardır.)

SADECE

• Özgüleme edatıdır.

⇒ Bu işi sadece ben yapabilirim.
⇒ Bizi bu zor durumdan sadece siz kurtarabilirsiniz.

İÇİN

• Eylem adlarıyla birleşerek “amaç – sonuç” ilişkisi kurar. Bu durumda “amacıyla” anlamı taşır.

⇒ Bir avuç mutluluğu yakalamak için çalışıyoruz.
⇒ Test çözmek için iki saat önce kütüphaneye gittiler.

• “-den ötürü, -den dolayı” anlamıyla “neden -sonuç” ilişkisi kurar.

⇒ Senin gül hatırın için buraya geldim bir tanem.
⇒ Çok yorulduğu için yere oturdu, biraz soluklandı.

• “Özgülük” ilgisi kurar. Bu durumda bir şeyin kime ya da neye özgü olduğunu belirtir.

⇒ Çocuğun odası için güzel bir dolap yaptırdı.
⇒ Bu elbiseyi kızım için aldım.

• “-e göre” anlamında “görelik” ilgisi kurar.

⇒ Sizin için de doğru mu bize anlatılanlar.

• “Karşılık, değer” ilgisi kurar.

⇒ Bu küçük ev için bunca para verilir mi?

• “Süre” ilgisi kurar.

⇒ Birkaç gün için Datça’ya gitti arkadaşlarıyla.

• Söze “uğruna”, “hakkında” anlamı katar:

⇒ Onun için olumsuz konuşmana üzüldüm.

ÜZERE

• “Amaç – sonuç” ilişkisi kurar. Bu durumda “amacıyla” anlamı taşır:

⇒ Soruları çözmek üzere dershaneye gittim.
⇒ Yola çıkmak üzere hazırlıklar yapıldı.

• “Koşul” ilgisi kurar. Bu durumda “koşuluyla” anlamı taşır.

⇒ Az konuşmak üzere söz verdim Zühre ve Bahadır’a.
⇒ Üçüncü derse yetişmek üzere izin istedi.

• Zaman yönünden “yakınlık” ilgisi kurar. Bir eylemin gerçekleşmesine çok yaklaşıldığını anlatır:

⇒ Ders bitmek üzereyken çocuk bayıldı.
⇒ Akşam olmak üzereydi, o yanımdan ayrıldığında.

• Cümleye “gibi” anlamı verir:

⇒ Söylendiği üzere sınav sonuçları açıklanacak.

İLE

• “Araç” ilgisi kurar. Yüklemin bildirdiği eylemin aracını gösterir.

NOT: “ile” gördüğümüz yere “ve” getirebiliyorsak “ile” bağlaç, getiremiyorsak edattır.

⇒ Ata, acımasızca, kırbaçla vuruyordu. (edat)
⇒ Tahtaya tebeşirle, soruları yazdı. (edat)

⇒ Renklerle desenler birbirini tamamlıyordu. (bağlaç)

• “İşteşlik” ilgisi kurar. Söze, eylemi karşılıklı ya da ortaklaşa yapma anlamı katar.

⇒ Her şeyi benimle yapar her şeyi benimle paylaşır.

• “Neden – sonuç” ilişkisi kurar:

⇒ Derse başlamamla gürültüler kesildi.
⇒ Yağmurun yağmasıyla hava soğudu.

• “Karşı olma” ilgisi kurar:

⇒ Yaşamını sigara ile savaşa adayan biridir o.

• Soyut kavramlarla birleşerek eylemin nasıl yapıldığını belirten durum belirteci öbeği kurar.

⇒ Hırsla içeriye girdi, Deniz’i dışarıya çağırdı.
⇒ Sabırla konuşmaları dinliyordu.

• Başka sözcüklerle birleşerek zaman belirteci öbeği kurar:

⇒ Sabah ezanı ile ava çıktık, Keban’ın yaylarında.
⇒ Zilin çalmasıyla sınav başladı.

Mİ

• “Soru” ilgisi kurar:

⇒ Akşam bize gelecek misin?

• “Neden – sonuç” ilişkisi kurar:

⇒ Yalan söyledi mi sinirlerim bozuluyor.

• “Koşul” ilgisi kurar:

⇒ Ödevlerini bitirdin mi sinemaya gidebilirsin.

• “Zaman” ilgisi kurar:

⇒ Annen geldi mi bunları ona anlatacağım.

• İkileme oluşturarak anlamı pekiştirir.

⇒ güzel mi güzel
⇒ tembel mi tembel

• Soru ilgisinden sıyrılarak ya da sıyrılmadan söyleyiş biçimine, tonlamaya göre söze “rica, yalanlama, kesinlik, aşırılık, şaşma, gereksizlik…” gibi anlamlar katar:

⇒ Bana su verir misiniz? (rica)
⇒ Ben mi ona bağırmışım? (yalanlama)
⇒ Sen söylersin de ben yapmaz mıyım? (kesinlik)
⇒ Az mı para harcadık onu mutlu etmek için. (aşırılık)

GÖRE

• “Göre” sözcüğü “-e” durum eki almış sözcüklerle birleşerek “görelik” ilgisi kurar. Kalıplaşmış edat diye de adlandırılır.

⇒ Bana göre sen haklısın.
⇒ Duyduğuma göre o yaşlı kadına yardım etmemişsin.
⇒ Sana göre bu çocuk haklı mı?

DOLAYI, ÖTÜRÜ

• Bu sözcükler “-den” durum eki almış sözcüklerden sonra gelerek “neden – sonuç” ilişkisi kurar.

⇒ Bundan dolayı sizi seviyorum.
⇒ Eve sık sık geç geldiğinden ötürü onu eleştirdim.

KARŞIN, RAĞMEN

• “Karşın” sözcüğü “-e” durum eki almış sözcüklerden sonra gelerek “karşıtlık” ilgisi kurar.

⇒ Çok çalışmasına karşın başarılı olamadı.
⇒ Ehliyet almasına rağmen araba kullanamıyor.

DOĞRU

• “Doğru” sözcüğü ilgeç olduğunda “-e” durum eki almış sözcüklerle öbekleşerek “yönelme ilgisi” kurar.

⇒ Tepeye doğru ilerlediler.
⇒ Denize doğru koştular.

• Sıfat görevi üstlenir. Genellikle bu görevde kullanılır.

⇒ Doğru söz, doğru yol, doğru soru…

• Ad görevi üstlenir: (Çekim eki aldığında ya da bir kavramı karşıladığında)

⇒ Öğretmen tahtaya bir doğru çizdi.
⇒ İşin doğrusu buydu.

• “-e” durum eki almış zaman anlamlı sözcüklerle kurduğu ilgeç öbeği, zaman belirteci olarak görev yapar.

⇒ İkiye doğru gelirim yanınıza, siz biraz oyalanın.
⇒ Akşama doğru fırtına çıktı denizde.

KARŞI

• “Karşı” sözcüğü ilgeç olduğunda “-e” durum eki almış sözcüklerle öbekleşerek “yönelme” ilgisi kurar.

⇒ Denize karşı oturduk ve çayımızı yudumladık.
⇒ Kardeşine karşı derin bir sevgi duyardık.

• Ad olur.

⇒ Seni karşıda bekliyorum.
⇒ Karşısı daha güzel.

• Sıfat olur.

⇒ Karşı ev
⇒ Karşı yol

• “-e” durum eki almış zaman anlamlı sözcüklerle kurduğu ilgeç öbeği, zaman belirteci olarak görev yapar.

⇒ Sabaha karşı telefon çaldı, biz telaşlandık.

YALNIZ

• Bu sözcük ilgeç olduğunda “sadece, bir tek, ancak” anlamlarıyla “sınırlama ilgisi” kurar; cümleye “özgülük” anlamı katar.

⇒ Yalnız benim için bak yeşil yeşil.
⇒ Bu kitabı, yalnız Milli Kütüphanede bulabilirsin.

• Sıfat olur.

⇒ Yalnız adam rolünü, oynuyordu.
⇒ Yalnız bir kadındı, hiç kimse ona yardımcı olmadı.

• Belirteç olur.

⇒ Sınıfta hep yalnız otururdu.
⇒ Ben de yalnız kaldım sen gidince.

• “Ama, fakat” anlamlarıyla bağlaç olur.

⇒ Sinemaya gelirim yalnız filmi beğenmezsem oradan çıkarım.

• Ad olur.

⇒ O, hep yalnızdı.
⇒ Bizler de onlar gibi yalnızız aslında.

ANCAK

• Bu sözcük ilgeç olduğunda “yalnız” sözcüğü gibi “sadece, bir tek” anlamlarıyla “sınırlama ilgisi” kurar ve söze “özgülük” anlamı katar.

⇒ Bu soruları ancak sen çözebilirsin.
⇒ Söylediklerimi ancak ona dinletebildim.

• “En çok, en erken, olsa olsa” anlamları taşıdığında belirteç olur.

⇒ Burada ancak iki gün kalırız, dedi bize de.
⇒ Size ancak iki ay sonra gelebilirim.

• “Fakat, ama” anlamlarıyla kullanıldığında bağlaç olur:

⇒ Aylarca, yıllarca iş aradı ancak bulamadı.
⇒ Sevgiyi yüreğinde yaşıyordu ancak bunu sevdiğine hissettiremiyordu.

BERİ

• Bu sözcük ilgeç olduğunda “-den” durum eki almış sözcüklerle öbekleşerek yer ve zaman yönünden “başlangıç” ilgisi kurar, “-e kadar” öbeğiyle sağlanan “bitiş ilgisine” karşıt bir anlam oluşturur.

⇒ Saat beşten beri onu bekliyoruz bu soğuk yerde.
⇒ İstanbul’dan beri müzik dinliyor, bıkmadan usanmadan.

• Ad olur.

⇒ Biraz daha beride bekleyin beni.

• Sıfat olur.

⇒ Beri tarafımızda büyük bir siyasi grup vardı.

• Yer – yön belirteci olur.

⇒ Çocukları biraz daha beri alın orada güneş yok.