İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
Halk edebiyatının; anonim halk edebiyatı, aşık tarzı halk edebiyatı ve tekke-tasavvuf edebiyatı olmak üzere üç alt kolu vardır. Bunlardan tekke-tasavvuf edebiyatının kendine has nazım türleri bulunmaktadır. Bu yazımızda tekke tasavvuf şiiri nazım türlerinden biri olan ilahi hakkında bilgi verecek, “edebiyatta ilahi nedir?” sorusuna örneklerle yanıt vereceğiz.
İlahinin Genel Özellikleri
- Allah’ın varlığını, birliğini, gücünü ve kudretini öven, O’ndan istek ve dilekleri dile getiren şiirlerdir.
- İlahiler özel bir ezgiyle okunur.
- Genel olarak hecenin 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla söylenen ilahîler, 3-5 ve daha fazla dörtlükten meydana gelir.
- Nadiren de olsa aruzla da söylenen ilahîler vardır.
- Edebiyatımızda bu türün kurucusu ve en önemli ismi Yunus Emre’dir.
- İlahîler, söylendiği çevreye/tarikata göre değişik adlar alır: İlahîye; Bektaşîler nefes, Mevlevîler âyin, Gülşenîler tapuğ, Halvetîler durak ve diğer kimi tarikat mensupları da cumhur adını verirler.
İlahi Örnekleri
Tekke tasavvuf edebiyatı nazım türü ilahi hakkında örnekler aşağıda verilmiştir.
Örnek-1
Bülbüle gülzâr gerek
Tûtîye şeker gerek
Sarrafa gevher gerek
Lâilâhe illallah
Cân olanı cân bilür
İnsânı insân bilür
Her sırrı Sultân bilür
Lâilâhe illalâh
Cümle âlem zât imiş
Deryâ-yı hikmet imiş
Hakk ıla vuslat imiş
Lâilâhe illalâh
Sâfî ol altun gibi
Tecellî kıl gün gibi
Leylâ di Mecnûn gibi
Lâilâhe illalâh
Tesbih ü zikr eylegil
Allah’a şükr eylegil
Bu sözi fikr eylegil
Lâilâhe illallah
Örnek-2
Aşkın aldı benden beni
Bana seni gerek seni
Ben yanarım dünü günü
Bana seni gerek seni
Ne varlığa sevinürem
Ne yokluğa yerinürem
Aşkın ile avunuram
Bana seni gerek seni
Aşkın aşıklar öldürür
Aşk denizine daldırur
Tecelli ile doldurur
Bana seni gerek seni
Aşkın şarabından içem
Mecnun olup dağa düşem
Sensin dün ü gün endişem
Bana seni gerek seni
Sufilere sohbet gerek
Ahilere ahret gerek
Mecnunlara Leyli gerek
Bana seni gerek seni
Eğer beni öldüreler
Külüm göke savuralar
Toprağım anda çağıra
Bana seni gerek seni
Yunus durur benim adum
Gün geçtikçe artar odum
İki cihanda maksudum
Bana seni gerek seni
Örnek-3
Men Hudâ’nın tevhid-i bağında devlet ehliyim
Hamdu li’llah çok şükür zâtında vahdet ehliyim
Bâreke’llah hoş tecelli eyledi ol padişâh
Mustafâ’nın vechinün şevkinde işret ehliyim
Hoş safâdur san’atun Allahü a’lem kim bugün
Hak te’âlâ aşkınun bağında halvet ehliyem
Kısmet-i evvel nasîbin almayadan gizlüdür
Âteş-i aşk ile pişmiş yahşi ni’met ehliyem
Mürşid-i kâmil çerâğından münevverdür cihan
Pir azinüm himmetinde nûr-i‘zzet ehliyem
Tevhîdün deryâsına bahri olan gelsün berü
Ol Rahîm’ün rahmeti nehrinde mürüvvet ehliyem
Sundı Lokmân kalb-i emrâzun devâsı yağını
Dertlü cânlara salâdur ‘ilm-i hikmet ehliyem
‘İd-i vasla irmek içiün çille-gâhum erba’în
‘İd-i ekber hacc-ı “ekber” oldı nusret ehliyem
Âşık oldur ma’şukun şevkında ser-gerdân olan
Aşk ile buldum vefâlar özge sohbet ehliyem
Gün gibi dîdâr-ı şevkınden müşerref oldı cân
Kalmadı zulmet siyâhı Hakk’a vuslat ehliyem
Şöhret ü nâm sâhibidür anlamam Ümmi Sinân
Dem be dem dost işiginde nâsdan uzlet ehliyem
