İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
Kökleri binlerce yıl öncesine dayanan Türk edebiyatında sözlü gelenek oldukça gelişmiştir. Bu geleneğin en önemli parçasını ise destanla oluşturmaktadır. Özellikle İslamiyet öncesi döneme ait birçok doğal destanımız bulunmaktadır. Bu yazımızda Türk edebiyatının İslamiyet öncesi destanları ile bu destanlar hakkında kısa bilgileri sizler için derledik.
A. Hun Türklerine Ait Destanlar
1. Oğuz Kağan Destanı
- Destanda; MÖ 209 -174 yıllarında hükümdarlık yapan olan Hun hükümdarı Mete’nin hayatı, yiğitlikleri, Orta Asya’da Türk birliğini nasıl sağladığı, Hun İmparatorluğu’nu nasıl kurduğu ve genişlettiği, ölümünden önce ülkesini oğulları arasında nasıl bölüştüğü anlatılır.
- Türk destanları içinde elimizde büyük bir parçası bulunan en önemli destandır.
- İslamiyet’in kabulünden sonra Oğuzname adıyla anlatılmaya devam etmiştir.
- Destanla ilgili bilgileri Moğol tarihçisi Reşidüddin’in Camiü’t-Tevârih ve Ebbulgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Terakime adlı eserlerinden öğreniyoruz.
2. Attila Destanı
- Batı Hun hükümdarı Attila’nın fetihleri ve mücadeleleri etrafında oluşmuştur.
- MS 5. yy.da Avrupa’ya korkulu yıllar yaşatan Attila, Rusya’dan Fransa’ya kadar bütün Avrupa’yı almış, Roma’ya kadar uzanmıştır.
- Destanda Avrupalıların Attila hakkındaki düşüncelerini de görmek mümkündür.
B. Göktürklere Ait Destanlar
1. Bozkurt Destanı
- Destanda; ailesinin tamamı öldürülmüş bir Türk çocuğunun dişi bir kurt (Asena) tarafından beslenmesi, onunla evlenmesi sonucu Göktürklerin yeniden türeyişi anlatılır.
2. Ergenekon Destanı
- Bozkurt destanının devam niteliğindedir.
- Tatarların saldırısına uğrayıp yok edilen Göktürklerden sağ kalan iki ailenin Ergenekon denilen yere sığınması, orada dört yüz yıl kalıp çoğalması, sonra da demir bir dağı eriterek oradan çıkıp intikamlarını alması anlatılır.
- 13. yy.da Moğol tarihçisi Reşidüddin tarafından yazıya geçirilmiştir. Yazarın Camiü’t-Tevârih adlı eserindeki rivayet Farsçadır.
C. Uygur Dönemi
1. Türeyiş Destanı
- Eski Hun Hanlarından birinin, sadece tanrı ile evlenebileceklerine inandığı iki güzel kızını, tanrı sandığı bir kurtla evlendirmesi sonucu türeyen Uygur nesli anlatılır.
- Kurttan türeme motifi yönüyle Bozkurt destanıyla benzerlik gösterir.
2. Göç Destanı
- Türeyiş destanının devam niteliğindedir.
- Uygurların ana yurtlarından göç edişini anlatan destanın hikâyesi şöyledir: Uygur hakanı Çinlilerle yaptığı savaşlara son vermek için Çin prensesiyle evlenmek ister, Çinliler bunun karşılığında Türklerce kutsal sayılan bir Yada Taşı’nı alır. Kutsal olan bu taşın verilmesiyle meydana gelen uğursuzluk Uygurlarda büyük bir kıtlık ve kuraklığa neden olur. Bunun üzerine Uygurlar ülkelerinden göç ederek Beşbalıg bölgesine yerleşir.
D. Saka Türklerine Ait Destanlar
1. Alp Er Tunga Destanı
- Saka hükümdarı Alp Er Tunga’nın hayatı ve öldürülmesi üzerine kurulmuş bir destandır.
- Destan hakkındaki en geniş bilgili İran destanı Şahname’den ediniyoruz.
- Destanın sonunda yer alan bölüm, Türk edebiyatının en güzel sagu örneklerinden birini oluşturur.
2. Şu Destanı
- MÖ 4. yy.da yaşadığı düşünülen Saka Türklerinin hükümdarı “Şu”nun hayatı, tarihî kişiliği etrafında şekillenen bir destandır.
- Saka Türklerinin Makedonya Kralı Büyük İskender’le olan savaşları ve Şu’nun yiğitliği anlatılır.
- 11. yy.da Kaşgarlı Mahmut tarafından derlenip yazıya geçirilmiştir.
- Destanla ilgili bilgileri Divanü Lügatı’t-Türk’ten öğreniyoruz.
E. Altay – Yakut Dönemi
Yaratılış Destanı
- 19. yy.da Alman asıllı Rus Türkolog Wilhelm Radloff tarafından Şamanist Altay Türklerinden derlenmiştir.
- Esasen bütün Türk kavimlerinin birlikte oluşturduğu bir üründür.
- Destanda, dünyanın ve insanın nasıl yaratıldığı, Tanrı ve şeytan arasındaki diyalog, şeytanın kötülüğü temsil ettiği ve Tanrı’nın gücü karşısında yetersiz kaldığı anlatır.
Siyenpi Destanı
- Daha çok Altay Türkleri arasında yaygınlık kazanan bir destandır.
- 2. yy. ortalarında yaşamış ve adı Çin kaynaklarında Ta-şe-hoay olarak geçen Siyenpi yabgusunun (hükümdar) efsaneleşmiş hayatı anlatılır.
