İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
Mânilerin Özellikleri
- Anonim halk şiirinin en küçük nazım şekli olan mâniler genellikle hece ölçüsünün 7’li kalıbıyla söylenir. Az da olsa beş, sekiz veya on bir heceli mânilere de rastlanır.
- Çoğunlukla tek dörtlükten oluşur. Ancak dize sayısı dörtten fazla olanlar da vardır.
- Uyak düzeni çoğunlukla aaba şeklinde olmakla birlikte abcb şeklinde uyaklanan mâniler de vardır.
- Aşk, gurbet, kıskançlık, özlem, kırgınlık doğa olayları gibi konular işlenir.
- Çoğu, aşk konusunda olup özel bir ezgiyle söylenmekle birlikte mânileri şöyle gruplandırabiliriz: sevda mânileri, şehir mânileri, ramazan mânileri, gelin – kaynana mânileri, sünnet mânileri, askerlik mânileri…
- Mânilerde ilk iki mısra daha çok, uyak oluşturma kaygısıyla söylenmiştir. Bu mısralara “doldurma mısra” denir. Sadece birinci dizesi doldurma mısra olan mâniler de vardır. Asıl duygu ve düşünce son iki mısrada verilir.
- Mâniler çoğunlukla kadınlar arasında ve irticalen (doğaçlama, hazırlıksız) söylenir. Çeşitli tören ya da günlerde mâni söylemek geleneğe dönüşmüştür. Mâni söyleyene “mânici, mâni yakıcı, mâni düzücü” denir.
- Zamanla ilk söyleyeni unutulup halkın arasında yayıldığı için anonim ürünlerdir. Ancak söyleyeni belli mâniler de vardır. Bu tür mânilerde, şairlerin mahlaslarına rastlayabiliriz.
Mâni Çeşitleri
A. Düz Mâni (Tam Mâni)
Dört dizeden oluşan, 7’li hece ile söylenen (4+3 duraklı), “aaba” şeklinde uyaklanan ve ilk iki dizesi genellikle doldurma olan mânilerdir.
Ay doğar batar şimdi – a
Işığı tutar şimdi – a
Ben yârimin kuluyum – b
Dilerse satar şimdi – b
Bağa girdim üzüm yok – a
El yârinde gözüm yok – a
Ben yârimi küstürdüm – b
Barışmaya yüzüm yok – a
B. Cinaslı Mâni (Kesik Mâni)
Bu tür manilerde cinaslı kafiye bulunur. İlk mısranın hece sayısı yediden azdır. Mısra sayısı dörtten fazla olabilir.
Yâr sana – a
Çağlar sular yâr sana – a
Madem Ferhat’ım dersin – b
Şu dağları yarsana – a
Yara sızlar – a
Ok değmiş yara sızlar – a
Yaralının hâlinden – b
Ne bilsin yarasızlar – a
Karadan – a
Gel geç gönül karadan – a
Yârim gider gemiyle – b
Ben giderim karadan – a
Ciğerim göz göz oldu – c
Görünmüyor yaradan – a
Ayırmasın Hak beni – d
Kaşı gözü karadan – a
Yedi beni – a
Kaş kara, kirpik siyah – b
Mahmur göz yedi beni – a
Al yanak üzerine – c
Kurulmuş yedi beni – a
C. Yedekli Mâni (Artık Mâni)
Düz mâninin dizelerine anlamlı başka dizelerin eklenmesi sonucu oluşan mânilerdir. Dört dizeden oluşan klasik manilere, aynı ölçü ve uyakla başka dizelerin eklenmesiyle oluşan manilerdir. Artık manilere yedekli mani de denir. Bazı cinaslı mânilerde de dörtten fazla mısra bulunması yönüyle bunların yedekli mâniyle benzerlik taşıdığı düşünülebilir. Yedekli mâninin bu tür cinaslı mânilerden ayrılan yönü; yedekli mânide cinaslı uyağın bulunmamasıdır. Artık mânideki ilk iki dizenin anlamlı olması da onu diğer mânilerden ayıran başka bir özelliktir.
ğlarım çağlar gibi – a
Derdim dağlar gibi – a
Ciğerden yaralıyım – b
Gülerim sağlar gibi – a
Her gelen bir gül ister – c
Sahipsiz bağlar gibi – a
İlkbahara yaz derler – a
Şirin söze naz derler – a
Kime derdim söylesem – b
Bu dert sana az derler -a
Kendin ettin kendine – b
Yana yana gez derler – a
D. Karşılıklı Mâni (Deyiş)
İki kişinin karşılıklı söylediği mânilerdir. Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olan bu tür maniler için bu bölgede “karşı – beri” terimi kullanılmaktadır.
— A benim bahtı yârim – a
Gönlümün tahtı yârim – a
Yüzünde göz izi var – b
Sana kim baktı yârim – a
— Kapıdan baktı yârim a
Su gibi ahtı yârim a
Yüzüme göz değmedi b
Güneşler yahtı yârim a
Erkek:
Karşıya kaban derler
Ökçeye taban derler
Kız hâtırın kalmasın
Nişanlın çoban derler
Kız:
Karşı kabansız olmaz
Ökçe tabansız olmaz
Eller ne derse desin
Sürü çobansız olmaz